Vanaf de eerste minuut na de geboorte doen kinderen ervaringen op en zelfs al daarvoor. En logischerwijs zijn dat niet alleen maar prettige ervaringen. Waarschijnlijk zijn zelfs de meeste ervaringen op de één of ander wijze negatief. Tenminste dat mag ik aannemen omdat kinderen miljoenen zaken hebben te leren. En leren gebeurt vaak door trial en error.
Onderschat daarbij ook niet de invloed van ouders met hun doorsnee reacties op kinderen. Regelmatig is onderzocht en bewezen dat ouders hun kinderen per dag vele malen vaker een standje geven dan een compliment.
Wat betekent een negatieve ervaring voor een kind?
Ieder kind heeft een ander temperament en dus kun je geen algemene uitspraak doen over hoe een kind teleurstellingen verwerkt en deze al dan niet gebruikt als een leerervaring. Je mag echter wel verwachten dat een kind wat gezond gehecht is, ondernemend is, open is, over doorzettingsvermogen beschikt, maar vooral vertrouwen heeft, goed weet om te gaan met teleurstellende ervaringen. Dit kind schudt bij wijze van spreken even zijn hoofd en gaat verder op zijn weg.
Kinderen die wat meer angstig zijn en dus van nature al minder ervaring op zullen doen om van te leren, zullen meer moeite hebben met het verwerken van een negatieve ervaring. Dit kind kan pakweg kiezen voor twee uiterste reacties en alles daar tussen in:
- Terugtrekken en daardoor in de toekomst minder ervaring op doen.
- In de aanval gaan en zich wapenen voor toekomstige situaties.
Hoe beschermen kinderen zich tegen teleurstellende ervaringen
Het hangt van de heftigheid en de repeterende herhaling af, hoe een kind zich gaat wapenen tegen nare ervaringen. Ook ouders laten met hun eigen reactie op dit soort ervaringen voorbeeldgedrag zien wat een kind kan overnemen. Het is dan best lastig om uit te maken of een bepaalde houding aangeleerd gedrag is of genetisch bepaald. Een plotseling traumatische ervaring geeft een andere reactie dan voortdurend blootstaan aan bijvoorbeeld een beschuldigende, denigrerende, boze of verwende benadering.
Wat het ook is, het kind moet een antwoord vinden om zichzelf te beschermen. Freud noemde dit afweerreacties en we kennen dit als mens allemaal. Bijvoorbeeld ontkennen, fantaseren, verdringen, projectie, dissociatie, afreageren, rationaliseren en regressie, iets wat veelvuldig bij kinderen voorkomt na ingrijpende gebeurtenissen.
We merken aan het gedrag van een kind dat het zich kennelijk anders voordoet dan het is. Dit irriteert de meeste andere kinderen en volwassenen waarop zij reageren. Het kind zal daar meestal weer op reageren door meer van hetzelfde te doen. Een favoriet patroon op het verwerken van teleurstellingen is geboren. Het kind bouwt een muur van een zelfde soort reacties en gedrag om zich heen.
Wat betekent het om een muur om je heen te hebben
Op zich is het denk ik uiterst gezond om een soort muur als bescherming om je heen te hebben. Denk maar eens aan (hoog) gevoelige kinderen. Zij zijn uiterst kwetsbaar voor alles wat er in hun omgeving gebeurt. Gevoelige kinderen zijn er waarschijnlijk in meerdere categorieën. De kinderen die gekozen hebben voor de aanval om hun gevoeligheid te verbergen zullen overigens niet zo snel herkend worden als gevoelig. Deze kinderen worden vaak bozig en streng benaderd omdat ze zelf zo reactief reageren.
Gevoelige kinderen echter die nog niet zo goed hebben geleerd om een muurtje om zich heen te bouwen, krijgen alle indrukken binnen van wat er om hen heen gebeurt. Omdat kinderen een goed gevoel van IK-DE ANDER moeten leren ontwikkelen, is het voor gevoelige kinderen heel moeilijk een onderscheid te maken welke indrukken niet bij hen thuishoren. Het leren van grenzen is voor deze kinderen vaak een levenslang proces. Deze kinderen hebben overigens ook vaak last van eczeem en andere huidaandoeningen. Alsof hun lichaam hen er nog eens op wil wijzen hoe belangrijk grenzen zijn.
Een muur om je heen kan dus heel helpend zijn en zelfs noodzakelijk om je te handhaven in de grote wereld met al zijn indrukken. Stel je voor dat je helemaal onbeschermd de wereld tegemoet zou moeten treden. Dat zou erg overweldigend zijn. Het is alleen wel raadzaam om een muur te hebben waar de buitenwereld nog contact mee kan hebben.
De ideale bescherming voor een kind
Laten we kinderen helpen met het bouwen van een kasteel om zich heen. Ieder kind heeft vanuit zichzelf bescherming nodig en het zou mooi zijn als deze bescherming precies voldoende zou zijn op ieder moment. Het gezonde, goed gehechte, open en ambitieuze kind zorgt hier waarschijnlijk zelf al automatisch voor. Andere kinderen hebben wellicht wat meer hulp nodig om zich van een gezonde beschermlaag te kunnen voorzien.
We zeggen wel eens van kinderen die een muur om zich heen hebben dat dit niet goed is, maar stel je eens voor welk een kracht er in deze kinderen schuilt om deze muur te bouwen. Als we die kracht aanwenden om de muur een beetje te bewerken, dan zou het kind daar vast bij gebaat zijn.
Ik stel me zo voor dat we ieder kind helpen met het bouwen van kastelen om zich heen. De muren mogen in dikte variëren, net wat er nodig is. Boven in de muur maken we rondom kantelen waar het kind zijn afweergeschut kan aanleggen. De pijlen en bogen mogen bij wijze van spreken klaarliggen voor gebruik en het kind kan veilig de omgeving bestuderen van achter de kantelen. Een ruime ophaalbrug kan het kind bedienen om voedsel en andere benodigdheden binnen te laten. Grote ramen met luiken kunnen gemaakt worden.
Het kind krijgt zijn eigen sleutelbos van dit kasteel met sleutels voor de ophaalbrug, de luiken en misschien de kelder.
Want je moet er toch niet aan denken wat er zou gebeuren als een kind geen muur om zich heen zou hebben om zich te wapenen tegen alle nare ervaringen die het leven nu eenmaal ook te bieden heeft?
Liever een filmpje zien over dit onderwerp?
Lees ook: Hoogvliegers en pechvogels
Lees ook: Wat te doen bij angst van kinderen?
Lees ook: Bange kinderen, bange ouders
Lees ook: Zijn er nog gewone kinderen?
Lees ook: Stimulerende ouders goed voor de hersenen
Lees ook: Weerbaarheid, zelfbewustzijn, pesten
