Leren omgaan met boosheid en angst

Deelnemers aan de opleiding tot kindercoach en opvoedcoach moeten er vaak om lachen als ik voordoe hoe ik kind en ouders het woordje ‘Jammerrr…’ leer.
Het hele lijf doet namelijk mee met dat woordje.
Maar waarom leer ik kinderen eigenlijk het woordje Jammer?

Boze en bange kinderen

Vragen over boze en bange kinderen staan in de top 3 van hulpvragen van ouders. Tot een jaar of 10 hebben kinderen meestal zelf niet zo veel last van hun gedrag als ze zich boos of bang uiten. Pas na het 9e jaar kunnen kinderen beter reflecteren op hun eigen gedrag en dan met name omdat ze respons krijgen van andere kinderen. Dat betekent niet dat ze dan beter kunnen omgaan met hun angst of boosheid, maar het dringt door dat andere kinderen bepaald gedrag niet prettig vinden. Dat is ook vaak de reden waardoor de motivatie om te leren omgaan met boosheid of angst groter wordt.

In eerste instantie lijkt het alsof kinderen moeten leren hun gedrag aan te passen als ze zich te boos of te bang uiten. Echter er is altijd een hele goede reden voor de angst of boosheid. Wanneer we de reden van de boosheid of angst kunnen blootleggen, wordt het veel gemakkelijker om deze emoties op een constructievere manier te leren uiten.

Leren omgaan met teleurstelling

Stel je voor je bent peuter of kleuter en in de winkel wil je graag dat lekkere snoep. Mama zegt dat het niet mag. Wat gebeurt er dan?
Stel je bent een schoolkind en je had je verheugd op het pretpark, dat verjaardagscadeau of het feestje en er wordt iemand ziek of je krijgt iets anders waardoor zaken anders gaan lopen dan verwacht. Wat gebeurt er dan met je?
Als datgene gebeurt waar je op had gerekend, kan dat zorgen voor een gevoel van veiligheid en weten waar je aan toe bent. Als het anders uitpakt, kan dat zorgen voor angst voor het onbekende of boosheid. Het leren omgaan met teleurstellingen is een belangrijke levensles voor kinderen en afhankelijk van het temperament van een kind, kan het meer of minder heftig reageren op een situatie.

Leren omgaan met onrecht

In deze wereld heeft de ene mens het beter getroffen dan de ander. We hebben allemaal een soort antenne voor rechtvaardigheid. Bij sommige kinderen staat deze antenne enorm gevoelig afgesteld. Dit betekent dat deze kinderen in grote woede kunnen ontsteken wanneer er sprake is van onrecht. Voor het ene kind is dat onrecht wanneer het zelf tekort komt en voor een ander kind kan dit onrechtvaardigheid en oneerlijk in het sociale verkeer zijn.

Je zin niet krijgen

Er zijn kinderen die perse hun zin door willen drijven. We noemen dit kinderen met karakter en doordouwers. Dit kan een prachtige eigenschap zijn, maar soms is het teveel en te vaak en beschadigt het relaties. Zoals het meisje van 12 wat de relatie met haar ouders onder druk zette. Toen ik vroeg wat er gebeurde als ze haar zin niet kreeg, antwoordde dat ze dan net zo lang ging gillen en dreinen tot haar vader toegaf. Ze zei dat ze precies wist wat ze dan moest doen. Daarbij keek ze haar vader uitdagend aan terwijl hij haar welwillend toe lachte.

Leer omgaan met een Nee

Ieder kind krijgt op een dag te maken met een grens en die grens is meestal een hele grote NEE. Nee, je mag die chips niet, nee je kunt nu niet meer spelen op straat, nee je mag geen minuut langer gamen, nee je mag niet om 3 uur ’s nachts thuiskomen, nee….
Het valt nog niet mee voor kinderen (en hun ouders :-)) om te leren accepteren dat er nu eenmaal regelmatig dingen niet kunnen of mogen. Die Nee kan veel boosheid oproepen bij kinderen, maar ook angst hoe situaties opgelost kunnen worden als de weg geblokkeerd wordt door een Nee.

Leren incasseren

Als je een beurt over moet slaan of iemand vind je niet zo aardig of je maakt fouten en krijgt een standje. Wanneer anderen iets negatiefs over je zeggen of naar tegen je doen, is het best moeilijk om overeind te blijven en je zelfvertrouwen intact te houden. Ook wanneer je ergens op gerekend hebt en het loopt anders moet je die teleurstelling incasseren en een manier vinden om weer verder te gaan.

Leren geduld te hebben

Als je het antwoord weet op de vraag van de meester en je moet je beurt afwachten, kan dat best heel moeilijk zijn. Als je een spelletje doet en je spelgenootjes schieten niet op terwijl jij weet dat je kunt winnen, valt dat nog niet mee. Wanneer je bijna jarig bent en je wilt heel graag nu al dat fijne cadeau hebben, dan duurt de tijd tot de grote dan nog heel lang.

Leren flexibel te zijn

Je kijkt al heel lang uit naar je verjaardagsfeestje en hebt alle spelletjes die je wilt doen al bedacht en dan willen er een paar kinderen niet meespelen. Het proefwerk wordt plotseling op een andere dag gehouden terwijl je je planning al helemaal rond had. Je zit altijd op dezelfde plek en nu komt er plotseling iemand bij waardoor jij ergens anders moet gaan zitten.

Logisch dat je boos wordt, toch?

Alle bovenstaande voorbeelden zijn voor veel kinderen, maar ook volwassenen, voldoende reden om boos te worden of je angstig te voelen omdat zaken anders lopen dan je had gewild. En angstige kinderen kunnen heel driftig reageren omdat ze geen andere gedragsmogelijkheden hebben dan met hun lijf of hun stem te reageren op de bedreiging die ze voelen.
Omdat ieder kind anders is, reageert het ook anders op een bedreiging van dat wat werd verwacht of hoe een situatie plotseling een andere wending neemt.
Wij volwassenen moeten kinderen helpen om te leren omgaan met datgene wat zoveel emoties oproept.

Hoe kunnen wij kinderen helpen?

Omdat heftige emoties van kinderen ook vaak heftige reacties van ons uitlokken, zie je vaak actie op reactie en daardoor loopt de temperatuur op en het gedrag nogal eens uit de hand.
Niemand wil dit en toch gebeurt het vaak.
Wanneer we echter naar het begin van de situatie gaan, kunnen we ontdekken dat het kind moeite heeft om de situatie te doorzien, te accepteren en dan ook nog accuraat te reageren.
Bovendien realiseren we ons vaak niet dat kinderen nog zoveel te leren hebben op het gebied van het omgaan met allerlei gebeurtenissen op een dag. En gebeurtenissen roepen emoties op die geuit worden op een voor het kind op dat moment passende reactie. Doordat dat ook weer een reactie uitlokt, ontstaat er heel snel een patroon.
Wanneer we echter de situatie in ogenschouw nemen en het kind observeren of bevragen op wat er volgens hem gebeurt dan wordt het al heel anders.
Wat het kind meestal nodig heeft is erkenning voor zijn behoefte en medeleven voor zijn gevoelens.

Jammerrrrrr…….

Als we als volwassenen zover zijn dat we kunnen meeleven en erkenning kunnen geven, blijft meestal het woordje ‘jammer’ over. We kunnen dan de behoefte en de wensen van het kind benoemen en eraan toevoegen hoe jammer het is dat het anders loopt. Daarnaast en tegelijkertijd kunnen we het kind leren zelf het woordje jammer te leren gebruiken. Hierdoor leert het kind zichzelf gerust te stellen waardoor het ruimte kan scheppen voor andere en nieuwe alternatieven. Meestal is het dan niet meer nodig om heel boos of bang te reageren.
Immers, als je erkenning en begrip krijgt, is het bijna onmogelijk om nog heel emotioneel boos of bang uit de hoek te komen.

Duss…… In mijn praktijk ga ik met ouders en kinderen in gesprek en achterhalen we zo snel mogelijk de basis van de boosheid. Wanneer we die hebben ontdekt, kunnen we samen vaststellen welke van de bovenstaande of andere punten een kind moet leren. En omdat die leerpunten best heel abstract zijn, is het handig dat we dat vertalen in zo concreet mogelijk handelen.
En zo komt het dat ik met heel veel ouders en kinderen in mijn praktijk het woordje Jammerrrrrrr…. oefen met lijf en leden. Een jammerrrr vanuit de tenen met een diepe zucht en een diepe buiging waardoor ook het lichaam zich overgeeft aan de basis van de teleurstelling of verwachting.
En… ik durf te stellen dat het al vele kinderen en ouders heeft geholpen. Ouders begrijpen hun kinderen beter en geven erkenning en begrip en daardoor kan het kind zich meer openstellen waardoor ze samen  betere oplossingen kunnen vinden.

Wil je leren over hoe je kinderen kunt helpen hun angsten te overwinnen?
Volg dan de online opleiding: Kinderen helpen bij angst en faalangst.
In deze opleiding krijg je alle tools, interventies en achtergronden aangeboden die jou helpen effectief ouders en kinderen  te helpen!

Meer artikelen:

Lees ook: Bang of dapper?
Lees ook: Bange kinderen, bange ouders?
Lees ook: Opvoeden in een bodemloze put
Lees ook: We tobben wat af met de kinderen
Lees ook: Zo leer je omgaan met grenzen
Lees ook: Waarom is verliezen zo belangrijk?