Misvatting: belonen is goed, straffen is fout

Een paard begint te lopen als je hem een wortel voorhoudt, een ezel komt in actie als je hem aan de staart trekt.
Bij veel kinderen werkt het net zo. Je hebt kinderen die op een paard lijken en kinderen die op een ezel lijken.
Nu hebben alle ouders natuurlijk het liefst een paard als kind. Dat is begrijpelijk want ezel klinkt nu eenmaal niet zo sexy. Je krijgt er allerlei associaties bij die nu niet direct vlijend zijn.
Zonder een kind in een hokje te stoppen, is het wellicht handig om eens nader naar een paard en een ezel te kijken.

Het paardenkind

Een kind wat in de context van dit verhaal op een paard lijkt, is vaak een meisje, een paardenmeisje zogezegd, maar kan even goed een jongen zijn. Een belangrijk kenmerk van dit kind is dat het in actie komt als het een beloning in het vooruitzicht heeft. Dit is het kind dat hoge cijfers haalt op school, en zijn best doet voor het zwem- of veterdiploma, omdat er een fijne beloning wacht zodra het doel is behaald.

Dit is ook het kind wat zich lief gedraagt als pappa of mamma dat vraagt. Als het kind ouder is, wil het graag een goede indruk achter laten en daarom houdt het zich keurig aan de regels.
Dit kind is ook uiterst gevoelig voor de beloningssystemen die pedagogen vaak inzetten om tot een gewenste gedragsverandering te komen.

Samenvattend: het paardenkind is een kind dat gemakkelijk te beïnvloeden is met iets moois in het vooruitzicht. Het is het kind wat gevoelig is voor een beloning en dit kind raakt vaak van slag als het gestraft wordt. Straf heeft bij dit paardenkind vaak een averechtse en negatieve uitwerking.
Een paard moet je belonen en niet straffen. De zweep erover is hier niet gepast. Hooguit is een zacht en klein tikje op de flanken voldoende om te corrigeren in de gewenste richting.

Het ezelkind

Een kind wat in deze context op een ezel lijkt, is meestal een jongen, maar kan evengoed een ezelmeisje zijn. Met domheid heeft het overigens helemaal niets te maken. Integendeel, ik vermoed dat ezels vele malen slimmer zijn dan een mens kan vermoeden.

Een belangrijk kenmerk van een ezelkind is dat het alleen in actie komt als het daartoe een goede reden heeft. En die reden ia alleen bekend voor de ezel!

De uitdrukking “De hakken in het zand” past goed bij dit kind. Je kunt dit kind van alles voorhouden, beloven en belonen, maar dit kind gaat fijn zijn eigen koers en bepaalt zelf wat het wil. Wil je dit kind in de gewenste richting krijgen dan zal je het aan zijn staart moeten trekken.

Dat doet pijn!

Dit kind moet een goede reden hebben om zich goed te gedragen, om hoge cijfers te helen, om het zwemdiploma te halen of een klusje in huis te doen.
En het trekken aan de staart heet voor dit kind in gedragstermen: Straf, of liever zou ik spreken over de consequentie van handelen.

Straf kan hier van alles betekenen, namelijk het kind iets afnemen, niets geven, even alleen laten, iets terug laten geven en noem maar op. Kern van de zaak is dat het kind een consequentie in het vooruitzicht heeft of ervaart. Dit maakt dat het voortaan een actie laat of juist wel in actie komt.

Is je kind een paard of een ezel?

Op zich is het niet zo moeilijk om erachter te komen of je kind een paard of een ezel is. Heb je een kind wat over de gehele linie vrij meegaand is, en blij wordt met een beloning in het vooruitzicht, dan kun je er op rekenen dat het kind een paard is.

Is je kind eigenzinnig, regelmatig koppig en heeft het een eigen willetje dan zijn er natuurlijk al veel ezel kenmerken aanwezig. Maar het echte ezel kenmerk is, als het kind calculeert op winst en verlies om zijn doelen te bereiken.

• Geen computerspelletje als je te laat thuis bent.
• Je dure telefoon inleveren als je over je beltegoed heen bent.
• De volgende keer direct thuiskomen als je vergeet te bellen waar je bent.
• Nablijven op school als je je huiswerk niet hebt gemaakt.

Al die dingen werken uitstekend voor de ezel kinderen. Het paardenkind daarentegen slaat er van op hol en wordt verdrietig. Dat kind heeft het helemaal niet nodig om gestraft te worden. Die pak je net andersom aan:

• Nog een half uurtje tv als je op tijd thuis bent.
• Na een half jaar krijg je extra belminuten als je binnen je bundel blijft.
• Je mag later thuiskomen als je me op de hoogte houdt.
• Je mag eerder naar huis als je je lestaken af hebt.

Motiveer je kind

Nu is het natuurlijk zo dat veel kinderen gelukkig zowel iets van een paard als een ezel hebben en het kan ook nog per situatie verschillen.

Het is echter de moeite waard om er eens even voor te gaan zitten als je staat voor belangrijke zaken. Het verschil tussen een paard en een ezel zou namelijk best wel eens grote gevolgen kunnen hebben. Want ik ken genoeg jongeren die op hun 18e zowel begonnen met het rijbewijs als met het opsteken van een sigaret. Ook ken ik verschillende pubers die zeer calculerende burgers zijn ten aanzien van hun schoolcarrière.

Bij mijn zoon was ik er al heel snel achter welke docenten flinke sancties hadden op het maken van huiswerk en welke docenten niet. Het rapport was het bewijs.

Dus ouders (en leerkrachten!) als je je kind wilt helpen, beloon er lief en uitbundig op los als je je paardje een wortel voorhoudt en trek flink aan de staart als je kind op een ezel lijkt.

Dit artikel is gepubliceerd in de weekendbijlage van het Friesch Dagblad op 15 juli 2015.

Lees ook: Schipperen tussen je principes
Lees ook: Negeer negatief gedrag en beloon positief gedrag
Lees ook: Opvoedingskramp: ouders in paniek
Lees ook: Goedbedoeld gedrag van kinderen
Lees ook: Wangedrag van kinderen