Pubers in deze tijd

Wanneer je over pubers leest, lijkt het alleen nog maar te gaan over social media en over leerprestaties. Kennelijk is dat wat er vooral in het oog springt over deze leeftijdsfase. En dat is best jammer want er valt zoveel meer te beleven tijdens de puberjaren.

Sommige ouders kijken bepaald niet uit naar deze levensfase van hun kind. Vooral niet wanneer ze merken dat een kind in zijn gedrag begint te veranderen en niet meer het kind lijkt wat men zo goed kent. Andere ouders vinden het geweldig dat hun kind zich zo ontwikkeld en ze een andere, meer volwassen band krijgen met hun kind.

Wat heeft een puber te doen tijdens de pubertijd

Iedere levensfase heeft zijn eigen uitdagingen en taken die vervuld moeten worden. Waar jonge kinderen alles leren om te kunnen functioneren en de basisschoolleeftijd er vooral op gericht is om cognitief te leren, is de pubertijd echt bedoeld als voorbereiding op de volwassenheid. Niet alleen fysiek en cognitief, maar vooral op sociaal-emotioneel gebied is het hard werken in deze levensperiode.

Autonomie

Het belangrijkste wat pubers hebben te doen is leren omgaan met autonomie. Dat begint allereerst in verhouding ten opzichte van de eigen ouders, maar ook ten aanzien van broers en zusjes en vrienden. Vaak begint dit leren omgaan met autonomie met discussies over regels en faciliteiten die het kind graag wil hebben zoals bij vriendjes slapen, de eerste uitgaansfeestjes en het hebben van de juiste kleding en spullen. Ouders merken dat hun kind minder snel te sussen is dan voorheen. Emoties lopen soms hoog op en het hangt van de ouders af hoe ze hun gezagspositie kunnen handhaven en hun kind toch de ruimte kunnen blijven geven. Kinderen moeten leren geven en nemen in hun strijd over autonomie. Het hangt af hoe vaardig het kind al is in het beargumenteren van wat het graag wil en hoe assertief het kind is. Een zelfbewust kind zal gemakkelijker en met meer vertrouwen met zijn ouders in gesprek gaan dan een kind wat nog erg afhankelijk is van de toestemming van zijn ouders. De hang naar goedkeuring van ouders en vrienden is een belangrijke valkuil in het aanleren van autonomie. Ook het zich realiseren dat ieder mens anders is en een andere mening heeft is een leerproces. Veel kinderen krijgen ermee te maken dat hun ouders hen niet meer goed begrijpen. Alleen al de technologische ontwikkeling en de social media zorgen ervoor dat ouders soms geen idee hebben over de belangstelling van hun kind. Waar ouders en kinderen elkaar niet meer goed begrijpen, ontstaan vaak twee soorten reacties die tegenpolen zijn: Of de puber gaat zich aanpassen aan de levenssfeer van de ouders of het gaat zich verzetten. Beide reacties zeggen iets over de mate van autonomie. Het kind wat zich verzet heeft meer kans autonomie te ontwikkelen dan het aangepaste kind. De prijs voor rebellie kan eenzaamheid zijn in de thuissituatie.

Autoriteit

Dicht bij de autonomie ontwikkeling ligt het leren omgaan met autoriteit. Ook hier geldt weer dat een kind met zelfvertrouwen vaak gemakkelijk kan omgaan met autoriteitsfiguren zoals leerkrachten en werkgevers die ze treffen voor bijbaantjes. Het kunnen dulden van gezag en zich kunnen voegen in situaties waarbij van een gezagspositie is een belangrijke les voor pubers. Immers, leerkrachten en werkgevers willen nog wel eens onredelijke dingen vragen en zijn ook niet altijd natuurtalenten op het gebied van tact en het tonen van interesse in de persoon zelf. Maar ze hebben het wel voor het zeggen en de vraag is dan hoe een puber zelfbewust zo nodig in onderhandeling kan gaan en zich waar nodig kan voegen naar datgene wat nu eenmaal soms onvermijdelijk is.

Eigen verantwoordelijkheid

Of een puber zich ontwikkelt tot een gezonde en verantwoordelijke volwassenen is op een gegeven moment af te leiden aan het functioneren op school. Gaandeweg zal een kind steeds meer zelfstandigheid en verantwoordelijkheid aan de dag moeten leggen. Waar ouders in de brugklas nog een ondersteunende rol kunnen vervullen met betrekking tot huiswerk en het plannen daarvan zal een puber tegen het derde en vierde jaar dit echt zelf moeten doen. In mijn werk als kindercoach heb ik een keer aan een zestienjarige knul in het bijzijn van zijn moeder gevraagd of ze over zou gaan naar Havo 5. Zijn moeder deed iedere dag zijn huiswerk. In dat opzicht was de vraag van een 14-jarige aan zijn vader in mijn praktijk meer leeftijdsadequaat op zijn weg naar volwassenheid. Ze spraken af dat vader aan het eind van de middag de telefoon ging innemen in verband met het maken van zijn huiswerk.

Uit het omgaan met geld, kleding, het opruimen van de eigen kamer en de schooltaken is heel goed af te leiden hoe een jongere zijn pubertijd oppakt. Hoe meer ouders moeten bijsturen en controle moeten houden, hoe minder zelfstandig, autonoom en volwassen een kind is. Ook uit het omgaan met vrije tijd, eten, drinken en de eigen gezondheid geeft veel indicaties hoe een kind omgaat met zijn stappen naar volwassenheid.

De rol van ouders en vrienden

In de eerste plaats zijn ouders cruciaal voor de opgroeiende puber. Onder invloed van hormonen, de grotere wereld en allemaal nieuwe kinderen en leerkrachten moet een puber steeds opnieuw aftasten wat zijn plek en positie is in de wereld. De eigen mening ontwikkelt zich en die kan nogal eens veranderen. Waar ouders hun kind dachten te kennen en meenden het te kunnen beïnvloeden, hebben ze te maken met onrust, heftige emoties en stress. De gebruiksaanwijzing van hun kind die ouders dachten te kennen, lijkt steeds vaker te wisselen van instructies en taal. Niet alleen pubers moeten veel leren, maar ook ouders moeten in deze levensfase soms alle zeilen bijzetten en leren hoe ze ouder van een puber kunnen zijn. Pubers willen en hoeven niet meer alles vertellen wat ze beleven en vragen meer privacy terwijl ze op andere momenten vaak leeg lopen en willen dat ouders luisteren.

Gevaren

Vrienden zijn cruciaal in deze leeftijdsfase. Met name extraverte kinderen houden er van om veel met andere leeftijdsgenoten om te gaan. Het is niet voor niets dat veel ouders bang zijn dat juist in deze leeftijdsfase kinderen verkeerde en foute vrienden kiezen. Introverte kinderen kiezen vaak voor één of twee goede vrienden waarmee ze gezamenlijke activiteiten ondernemen. Extraverte kinderen hebben meestal meer behoefte aan vertier en zullen in groepjes gaan winkelen en elkaars gezelschap opzoeken. Vriendschappen krijgen meer een volwassen aard doordat pubers elkaar meer willen kunnen vertrouwen dan voorheen. Er ontstaan verliefdheden en uitwisselingen van intimiteiten en dat maakt kwetsbaar waardoor vriendschap een andere lading krijgt. Grenzen worden meer belangrijk. Onderwerpen als pesten hebben te maken met het kunnen respecteren van grenzen en kunnen accepteren dat iemand anders kan zijn. Het voelen van de eigen grenzen wordt belangrijk bij verliefdheden en het omgaan met gamen, alcohol, roken en drugs. Hoe makkelijk kan je nee zeggen als je iets niet wilt en hoe ver ga je zelf in het opdringen van jezelf of van middelen aan een ander. Met andere woorden: In hoeverre is een puber ook in staat om een bepaalde groepsdruk te weerstaan. Groepsdruk die ook het geweten kan aanspreken. Hoe weet je wat hoort en wat niet hoort en als er iets mis gaat, kan je dan medegevoel opbrengen en gepast reageren op een situatie.

Wat als het moeilijk gaat

Gelukkig gaat het heel goed met de meeste Nederlandse pubers. Er is betrekkelijk weinig strijd tussen de generaties. Ouders hebben over het algemeen veel begrip voor kinderen en van jongs af aan worden de meeste kinderen al opgevoed volgens het poldermodel. Weinig pubers hoeven zich meer af te zetten tegenover hun ouders en veel pubers zijn gewoon relatief braaf. Hoogstens vertonen pubers allergische reacties voor gezag, ouders, broertjes en zusjes, leraren, jouw mening, (huis) regels, thuisblijven, op visite gaan, huiswerk, school, klusjes, kamer opruimen, gezond eten, alcohol vrij, enz, enz. En toch is het leuk met een puber want let maar op, soms zijn er momenten dat de allergie even verdwenen is of dat er een remedie voor is. En dan zijn er prachtige momenten van contact waarbij ouders vaak het trotse gevoel hebben dat hun kind nu echt volwassen wordt.

Wie heeft een probleem?

Hulpvragen van pubers zijn heel vaak in eerste instantie hulpvragen van ouders. Ze gaan voor een groot deel over leren als de pubers nog jong zijn. Brugklassers en kinderen in het 2e jaar van het voortgezet onderwijs kunnen vaak wel een steuntje in de rug gebruiken in de aanpak van het leren. Is het na het 2e jaar nog niet gelukt, dan is er weinig hoop op dat een kind de ingeslagen weg nog gaat redden. Wanneer de leercapaciteiten toch niet voldoende blijken te zijn en vooral motivatie en doorzettingsvermogen ontbreken, gaat het niet lukken. Met doorzettingsvermogen en motivatie kan een kind met een gemiddeld IQ de universiteit halen. Wanneer deze vaardigheden ontbreken heeft het tegen de tijd dat een puber 15 of 16 is weinig zin om daar nog tegen te vechten.

Boos of verdrietig?

Een andere categorie hulpvragen gaat over moeilijk gedrag. Moeilijk gedrag is geen vrijwillige keuze en vaak een antwoord op situaties die te moeilijk zijn of van het ontbreken van vaardigheden van de puber om een adequaat antwoord op situaties te hebben. Het valt mij op dat pubers die voor moeilijkheden zorgen heel vaak ouderlijke taken op zich hebben genomen of tussen ouders zijn komen in te staan na een echtscheiding. De puber kan dan niet meer kind zijn en de ouder(s) heeft onvoldoende oog voor wat de puber nodig heeft. De puber voelt zich dan niet gezien en gehoord in zijn behoeften. De meeste pubers die ik spreek voelen zich eigenlijk heel verdrietig en war ze het liefst willen is meer tijd doorbrengen met de ouder(s). Helemaal wanneer ouders een nieuwe partner hebben gevonden en er een samengesteld gezin is ontstaan, zijn er vele pubers die zich aan de kant gezet voelen. In dit soort situatie bestaat de neiging van de ouders om de puber met machtsmiddelen aan te pakken. Er ontstaat dan een negatief patroon wat moeilijk te doorbreken is. En een kind wat zich niet gehoord voelt, gaat lawaai maken en een kind wat zich niet gezien voelt, gaat opvallen. Zo simpel is dat en omdat de wereld van een puber steeds groter wordt, zijn er vele keuzemogelijkheden.

Hoe kunnen volwassenen helpen?

Het opvoeden van een puber vraagt de nodige wijsheid en het vraagt vooral leren loslaten. Ouders en andere volwassenen moeten zich realiseren welk beroep een puber op hen doet. Voor een puber is het een groot geschenk wanneer de volwassenen om hem heen vertrouwen geven. Dit betekent dat de puber zijn eigen problemen oplost. Te beginnen bij school en de verantwoordelijkheid voor huiswerk. Ouders mogen gerust grenzen stellen, sterker nog dat helpt enorm en daarbij is afspraak een afspraak. Helder en duidelijk bespreken wat er van de puber wordt verwacht en hoe de zaken ervoor staan helpt. Zelfvertrouwen groeit als je zelf problemen oplost en het goed maakt als het fout is gelopen. Daar kunnen volwassenen het goede voorbeeld in geven en wanneer ze de goede eigenschappen van het kind benoemen in relatie tot het gedrag, kan de puber dit ook makkelijker accepteren en er van groeien. Bijvoorbeeld hulpvaardigheid, verantwoordelijkheid, doorzettingsvermogen of

Denk even terug……

Maar wat mogelijk het meeste helpt is wanneer volwassenen even terug denken aan hun eigen pubertijd en even voelen hoe het was om puber te zijn. Relativering en het gunnen van een eigen leefwereld zou wel eens van groot nut kunnen zijn. En ach, wie zal zeggen hoe we over pakweg 30 jaar kijken naar en denken over school en social media?

De hippie en punktijd zijn tenslotte ook al iets uit een ver grijs verleden en er lijkt geen generatie aan verloren zijn gegaan…

NB: Dit artikel is verschenen in de kinderwijz van maart/april 2014.

Ben jij ook zo dol op pubers en wil je ze graag adequaat helpen?
Volg dan de zeer complete praktische pubercoach opleiding en je kunt direct beginnen!

Meer artikelen:

Lees ook: 17 tips voor een goed gesprek met je puber
Lees ook: Ouders met examenstress?
Lees ook: Emotionele puin ruimen
Lees ook: Mijn imago is van mij
Lees ook: Ontspoorde puber na echtscheiding
Lees ook: Wat te doen aan spijbelen
Lees ook: Moeilijke pubers bestaan niet
Lees ook: De gebruiksaanwijzing van je puber