Veel ouders schrikken wanneer ze hun kind betrappen op liegen en het stelen van spullen. De eerste reactie is vaak boosheid en straf. Op zich is het goed om in eerste reactie duidelijke te zijn, omdat een kind heeft te leren dat liegen en stelen onacceptabel zijn.
De vraag is echter of boosheid en straf altijd de juiste impulsen zijn, al is dat zeker afhankelijk van de mate waarin. Boosheid maakt duidelijk dat er grenzen zijn overschreden en straf kan prima als het bestaat uit leren van de consequenties.
Wanneer is iets liegen en stelen
Jonge kinderen nemen vaker iets mee wat van anderen is. Ze zeggen dan vaak keihard dat het van hen is wat ze in handen hebben.
Onder de 6 a 7 jaar is de gewetenontwikkeling van kinderen nog groeiende en al doende leren kinderen. Jonge kinderen leren door hun ouders het verschil tussen mijn en dijn. Daarnaast is het goed kinderen te leren vragen om datgene wat ze graag zouden willen hebben.
Dit betekent dat bij kinderen onder de 6 jaar nauwelijks gesproken kan worden van liegen en stelen.
Bij jonge kinderen is het dus voldoende het kind rustig en steeds opnieuw het verschil te leren wat van jezelf is en wat van de ander is. Daarnaast leer je kinderen omgaan met wensen.
De gewetenontwikkeling
Het geweten bestaat uit verschillende onderdelen:
- Allereerst moet je weten hoe iets hoort. Je moet dus kennis hebben over het wat, hoe en waarom. Dit betekent dat een kind het verschil moet leren tussen ik en de ander, dat iets van jou is, dat iets niet mag omdat we dat zo hebben afgesproken, het kind moet regels kunnen onthouden en liefst ook weten waarom iets is zoals het is.
Deze kennis kun je nog niet verwachten van peuters en kleuters. Zij doen en laten iets omdat het niet mag van mama en papa. Deze fungeren als een soort extern geweten en pas als het kind die kennis over goed en kwaad heeft eigen gemaakt, geïnternaliseerd, kun je verwachten dat een kind uit zichzelf iets kan doen of laten. - Daarnaast bestaat het geweten uit het kunnen invoelen wat een handeling betekent voor iemand anders. De empathie moet dus al ontwikkeld zijn bij een kind wil je kunnen spreken van een geweten. Ook dit kun je nog niet verwachten bij jonge kinderen. Zij kunnen nog niet echt goed invoelen hoe het is als ze speelgoed afpakken, als ze iemand anders bijten of als ze boos reageren op iemand.
- Tot slot moet je gepast kunnen reageren op situaties. Je moet dus na het invoelen een reactie kunnen geven die past bij het incident. Hard lachten als iemand valt of zeggen dat iemand maar niet in de buurt moet zijn als je voordringt,zijn ongepaste reacties. Niet alleen ontbreekt het invoelen, maar de reactie is ook nog eens gewetenloos. Het kunnen maken van excuses hoort hier ook bij. Dat betekent dat je als je iemand hebt tekort gedaan oprecht spijt betuigt én ook vraagt hoe je het weer goed kunt maken. De snelle sorry’s passen dus niet bij een gepast reageren.
Wanneer hebben kinderen een geweten
Jonge kinderen zijn aan het spelen en onderzoeken van regels en grenzen. Wanneer ouders rechtvaardigheid en eerlijkheid heel belangrijk vinden, zijn ze soms geneigd om heftig te reageren op liegen en afpakken bij jonge kinderen. Jonge kinderen gaan dan zelf ook heftig reageren waardoor er vaak een probleem ontstaat wat niet nodig hoeft te zijn. Rustig en weloverwogen reageren en een korte uitleg geven zijn voldoende. Wat aandacht krijgt, groeit tenslotte en kinderen zijn dol op aandacht, óók negatieve……
Van kinderen vanaf 7 jaar mag je verwachten dat de gewetenontwikkeling wordt gevormd en dat ze weten dat liegen en stelen fout is. Als je deze kinderen confronteert met een diefstal gaan ze vaak liegen, ontkennen en verhalen verzinnen. Weet je zeker dat je kind gestolen heeft, bijvoorbeeld uit je portemonnee of hij is betrapt in de winkel, presenteer dit dan als een feit en vraag niet óf hij het heeft gedaan. Dit voorkomt gelieg en gedraai. Liegen doen kinderen vaak ter voorkoming van straf of om zichzelf als goed te kunnen blijven zien.
Kinderen kun je van jongs af aan goed uitleggen waarom stelen niet mag en wat de consequenties ervan zijn. Zijn er spullen gestolen van anderen dan kun je eisen dat deze teruggebracht worden, met excuses.
Kinderen in de pubertijd weten normaal gesproken dat ze liegen en stelen en waarom ze het doen. Juist hier is het zaak om rustig en heel duidelijk te zijn. Je kunt gerust van je kind eisen dat het de gestolen waar terugbrengt en excuses aanbiedt. Van een kind boven de 12 jaar mag je veronderstellen dat het de wetten van oorzaak en gevolg kent. Anders leren ze het heel snel op deze manier. Gaat je kind echt ernstig over de schreef dan zou je kunnen overwegen om hem zelf bij de politie te brengen. Een harde maatregel, maar besef dat je het doet voor zijn toekomst.
Waarom stelen kinderen
Peuters en kleuters zijn aan het leren over regels en omgangsvormen. Bij hen kun je niet echt spreken van stelen. Ze willen spelen of zoeken veiligheid.
Schoolkinderen weten inmiddels dat stelen niet mag en doen het als meelopers met een groepje of als uiting van dieperliggende problemen. Dit kan zijn een roep om aandacht, een roep om structuur en regels of juist een vraag om lossere regels.
Pubers stelen vaak om erbij te horen, ze willen een kick voelen, ze willen iets hebben wat ze niet kunnen betalen of ze willen grenzen uittesten.
Je kunt nooit precies weten waarom kinderen liegen en stelen, daarvoor moet je met het betreffende kind in gesprek gaan. Vraag naar hoe het komt dat je kind steelt (de waaromvraag is vaak zo beschuldigend) en wees tegelijk duidelijk in je afkeuring van het gedrag (is iets anders dan het kind).
Sommige kinderen gaan door met stelen en liegen ondanks een duidelijke en positieve opvoeding. Corrigerend gedrag komt bij hen niet binnen en deze kinderen blijven doorgaan met provocerend en uitdagend gedrag. Voor deze kinderen is het van belang dat ze in behandeling komen bij de hulpverlening omdat er sprake kan zijn van onderliggende ontwikkleingsproblematiek. Meer en juiste hulp is dan nodig voor ouders en kind.
Meestal is het gelukkig zo dat de diefstal een incident is wat in jullie gezamenlijke geschiedenis een gebeurtenis kan zijn die veel impact heeft. Kom je er als ouders en kinderen goed doorheen dan hebben jullie allemaal iets geleerd en is de band verstevigd evenals de morele ontwikkeling van je kind.
En… mogelijk het meest belangrijke:
Ouders geef het goede voorbeeld.
Als je trots vertelt dat het gelukt is de kapotte telefoon vergoed te krijgen uit de verzekering terwijl je er geen recht op had, geef je een heel liegend voorbeeld……
Meer artikelen:
Kijk ook: Omgaan met boosheid
Kijk ook: Waarom zou je grenzen stellen aan kinderen
Lees ook: Help, mijn kind kan niet slapen
Lees ook: De ellende van opvoedadviezen
Lees ook: Bezorgde ouders maken hun kind ongelukkig
Deze reactie kreeg ik via de mail van een moeder:
Bedankt voor jouw blog over liegen en stelen. Ik deel dit zodat je kunt (meegenieten) van het snelle effect van jouw blogs.
Een erg actueel thema t.a.v mijn zoon van 14 jaar. Ik had het zó nodig om dit onderwerp uitnodigend en ook lerend te kunnen bespreken.
Zonet heb ik hem bedenktijd gegeven om met me te delen over zaken die hij heeft weggenomen of gedaan die achteraf misschien niet zo handig waren. Hij kwam redelijk vlot met antwoorden. En door niet de ‘waarom’ vraag te gebruiken maar de ‘hoe komt het dat, en hoe heb je dat gedaan etc. . Werkte fijn. Ook het afwijzen van dat gedrag en daar een oplossing voor de verbetering in te vragen én heldere consequenties te bespreken gaf hem ruimte om te delen.
Grote opluchting bij hem en een fijn gevoel bij mij dat ik zulke concrete handvatten heb dankzij jouw blog.
Morgen gaan we nog even napraten. Kort en krachtig om de consequenties helderder te maken. Tja. Ik heb ook nadenktijd nodig 😊
Nogmaals dank voor jouw toepasbare en heldere blog.