Waarom zijn belonen en straffen waardeloze machtsmiddelen?

De meest gestelde vraag over straffen

In vrijwel ieder opvoedcoach gesprek komt de vraag aan de orde: “Maar wat met straffen? Is dat goed of fout?” Meestal heb ik daar slechts één antwoord op en dat is de vraag of het helpt en werkt. Daarbij valt het op dat straffen vrijwel nooit werkt en het opleggen van consequenties voor een vergrijp wel helpt.

Wat is straffen

Straf is meestal een stapeling van zaken door het afnemen van iets, het verbieden van iets in de toekomst, het isoleren van een kind en dreigen en chanteren: Je mag je telefoon niet meer hebben, je moet deze week thuis blijven, je krijgt niet die nieuwe jas en nu ophoepelen naar je kamer.

Wanneer je het op deze manier wilt, is dat natuurlijk prima. Het risico is echter wel dat in ieder geval de sfeer verpest is en je ook de verbinding met je kind kwijt bent. En bijkomend effect is dat het vrijwel nooit meer gaat over dat wat misgegaan was, maar over je verhouding tot elkaar. En die is meestal negatief geladen.

Onmacht omdat we boos zijn en de controle willen hebben over het gedrag van ons kind of puber is vaak de oorzaak van straffen. En laat een kind daar nu mooi niet intrappen… Want wanneer wij als ouders reageren met boosheid, krijgen we meestal boosheid of wrok terug van het kind of puber en in no time heb je dan ruzie en een welles-nietes spel in huis.

Wat betekent een consequentie op gedrag

Consequenties op gedrag is iets heel anders. Wanneer je kind zich niet aan afspraken houdt en regels met voeten treedt, mag dat consequenties hebben.

Als je fiets ’s avonds tegen de afspraak nog buiten staat, kom je uit je bed om de fiets binnen te zetten. Als je snoep en geld pikt tegen afspraken in, komen er sloten en een geldkistje.
Als jij je huiswerk niet maakt terwijl we een afspraak hebben, moet je het op een later moment doen en dan gaat de afspraak met je vriend niet door.

Wat is het verschil tussen straffen en consequenties op gedrag

Het verschil is dus dat er bij een consequentie er een direct verband is met het delict. Bij straf zie je vaak dat er iets afgenomen wordt, dat er iets niet meer mag en dat je voor straf geïsoleerd wordt, bijvoorbeeld in de gang of op je kamer. Bovendien komt er vaak een soort van dreiging om de hoek kijken richting de toekomst.

Straf leidt tot boosheid en stopt de onderlinge communicatie omdat er vaak een gevoel van onredelijkheid inzit. Kinderen en pubers voelen bovendien haarfijn de onmacht van hun ouders aan en gaan daar tegen in. Vaak met hun eigen onmacht om de situatie te redden.

Bij een consequentie is er een min of meer redelijk gevolg op dat wat er plaats vond. Boosheid is ook helemaal niet nodig want er is een oorzaak en een gevolg. In alle rust kun je het daarover hebben en het kind of puber er op wijzen dat er iets moet gebeuren.

Wat als je kind boos wordt

Uiteraard gaat je kind of puber boos worden wanneer jij als het ware een stokje steekt voor zijn doelen. We vinden dit vaak heel vervelend en reageren daar zelf ook weer vaak op met boosheid of veel woorden.

Als je te maken hebt met een puber ben je dan meestal mooi de klos want die komt met duizend argumenten waarom jij fout zit. En het risico op een eindeloze discussie en nog meer boosheid ligt dan natuurlijk om de hoek. Wanneer je dan zelf boos begint te worden, is de verleiding om te gaan straffen erg groot.

Doe het niet want je kind heeft recht op deze boosheid

Gebruik de boosheid als kans

Laat je nooit verleiden tot een discussie met je kind of puber over het overschrijden van grenzen of afspraken. Wanneer je boos bent over wat er gebeurd is, maak dit dan kort en bondig duidelijk.
En ga verder met het noemen van de consequentie die hangt aan wat er mis ging.

Wat heel fijn is voor je kind is dat je gaat vragen naar de reden van de overtreding. Want wat maakte nu eigenlijk dat er gebeurd is wat gebeurde? Soms zijn de regels verouderd en niet meer passend en moet je nieuwe oplossingen vinden. Soms moet je kind leren omgaan met teleurstellingen en zich leren voegen. Wanneer hier sprake van is, geef je je kind erkenning voor het feit dat het niet leuk was. Ennnnn…. maak dan duidelijk dat er nog steeds een consequentie is.

Waarom is belonen niet helpend?

Belonen lijkt zoveel vriendelijker, maar is eigenlijk ook een soort van machtsmiddel want als jij nu doet wat ik zeg of wil, dan krijg jij daarvoor iets terug. Op die manier bestendig je de machtsongelijkheid en leer je je kind dat je voorwaardelijk en niet onvoorwaardelijk van hem houdt. Immers wanneer je kind lief en zoet is en doet wat jij wilt, houd je van hem en krijgt hij aandacht en misschien wel mooie dingen.

Het veel gebruiken van beloningen kan er zelfs voor zorgen dat kinderen heel weinig zelfvertrouwen opbouwen omdat er altijd een externe bron nodig is dat je oké bent. Daarnaast kan het veelvuldig gebruik van belonen ervoor zorgen dat een kind niet bereid is iets te doen als er niet onderhandeld wordt over de opbrengst.

Voor ouders kunnen beloningen bovendien een heel erg negatieve uitkomst hebben. Want wat als je kind of puber zich niet houdt aan de regels of afspraken? Wordt de scooter, de vakantie, de nieuwe jas of computer dan niet gegeven? Op die manier wordt een voorgestelde beloning een straf en keert het zich tegen je.

Uiteraard kan het WEL fijn zijn voor een kind of puber wanneer er een mooi compliment of cadeau gegeven wordt voor een prestatie. Het verschil is dan echter dat de beloning niet is ingezet als manipulatie en machtsmiddel, maar als consequente van iets bijzonders!

Dus waarom zijn belonen en straffen waardeloos?

Belonen en straffen zijn allebei een middel om je kind of puber te laten doen wat jij wilt op een manier die niets toevoegt aan de relatie behalve een machtsverschil. Het zegt niets over leiderschap en regie als opvoeder en mogelijk als meest belangrijk: je kind leert er niets van behalve angst voor represailles of dat je te koop bent als je doet wat een ander wil.

• Het nadenken over eigen keuzes
• Het ontwikkelen van een eigen geweten
• Het beoordelen of iets voor jou zelf in orde is
• Het verantwoordelijkheid leren nemen over je eigen handelen
• Het leren van argumenteren en opkomen voor je eigen belangen

Dit blijft allemaal achterwege als je vooral werkt met belonen en straffen. En mogelijk het belangrijkste: je leert nooit je kind echt kennen en bouwt niet vanuit een gelijkwaardig contact een relatie op.

Wat is dan de beste weg?

Uiteraard gaat het geen enkele ouder of opvoeder lukken om nooit boos te worden en te straffen en geen beloningen te gebruiken. Dat hoeft ook helemaal niet. Het is juist het variëren waar kinderen zoveel van leren.

Het belangrijkste is dat je als ouder de regie hebt en leiderschap toont. En daar past zo nu en dan best een dreiging of chantage bij, mits je het maar duidelijk brengt. En hoe mooi kan het zijn als je kind of puber zegt dat jij chanteert en dat je dat dit met een stralende lach beaamt en hem waarschuwt voor de gevolgen bovendien.

Ennn… creëer vele mooie spontane momenten waarbij je je kind of puber een mooi compliment of klein cadeautje kunt geven. Gewoon omdat het zo’n fijn kind is of dat er iets heel goed gelukt is…

Ik ben heel benieuwd hoe jij erover denkt… laat gerust een reactie achter onder deze blog.

Lees ook: Is je kind een paard of een ezel?
Lees ook: Hoe ga je om met een eigenzinnig peuter?
Lees ook: Stop met straffen!
Lees ook: Je luistert niet naar me!

Bekijk ook: Is het uitpraten van een ruzie altijd nuttig?
Bekijk ook: Hoe benader je negatief gedrag op een positieve manier?
Bekijk ook: Zo stop je klierende kinderen