Wat gebeurt er bij examenstress en hoe los je het op

Op het eerste Ik leer leren congres opende ik met de opmerking:

“Stel je voor dat je aan het eind van de dag een examen krijgt waarvan de uitslag bepalend is of je wel of geen trainer Ik leer leren mag blijven”

Hier en daar kon ik enige schrik waarnemen op de gezichten.
Na een korte stilte vroeg ik alle 150 aanwezigen om heel even zich bewust te worden van de gedachten die er nu door hun hoofd spookten.
In hoeverre is er sprake van examenstress?

Welke reacties hebben wij op schrik

Wat gebeurt er eigenlijk met ons wanneer er onverwachte dingen met ons of rondom ons op ons pad komen? Uiteraard hangt het er een beetje van af hoe groot en schokkend hetgeen is wat er gebeurt, maar in essentie zou je kunnen zeggen dat we maar drie soorten reacties op schrik hebben vanuit onze overlevingsinstincten die in onze hersenen actief zijn.
Dit zijn in feite alle variaties op vechten, vluchten of bevriezen.
Dat ik op mijn vraag de schrik kan waarnemen bij de aanwezigen, heeft ook vooral te maken dat ons lichaam in een split second reageert op wat er gebeurt en dat dit veel sneller gaat dan onze gedachten. Eerst is er het overlevingsmechanisme om ons lijf in veiligheid te bieden en dan pas komen de gedachten op gang.
Nu was mijn vraag natuurlijk niet heel schokkend, maar een reactie was er wel.

Wat zijn onze gedachten na een schok

Als we in feite maar drie soorten reacties hebben, zou je kunnen verwachten dat onze gedachten daar ook een gevolg van zijn.
Gedachten die bijvoorbeeld bij bevriezen kunnen horen zijn:

• niet meer kunnen denken
• een zogenaamde black out krijgen
• blokkeren
• Neeeee het is niet waar

Gedachten die bij vluchten kunnen horen zijn bijvoorbeeld:

• laat maar
• voor mij hoeft het niet meer
• ik vertrek
• het is nu al niet leuk meer
• dat gaat me nooit lukken

Gedachten die meer passen bij vechten, kunnen in deze situatie zijn:

• ik zal bewijzen dat ik het kan
• ik wil nu weten wat de criteria zijn
• ik krijg nu een hyperfocus en zal geen woord meer missen
• en wat gebeurt er dan met al die mensen die hier niet zijn
• dit is  niet eerlijk

Zo zie je dat ieder mens verschillend reageert op schrik en je zou misschien zelfs kunnen zeggen dat er per persoon een voorkeur zou kunnen zijn op hoe we reageren op schrik en schok. Waar de ene mens een voorkeur heeft voor vechten en de ander voor vluchten zullen ook de gedachten daaraan gekoppeld zijn.
En als je daarvan uit gaat, kan dat interessant zijn voor het vervolg.

Kinderen en toetsen

Ook kinderen en pubers hebben dagelijks te maken met al dan niet vooraf aangekondigde toetsmomenten. De onverwachte vraag van de juf of meester, de beurt bij instructie momenten en uitleg, de onverwachte schriftelijke of mondelingen overhoring, de cito en natuurlijk de tentamens en de examens.
Niet alleen die toetsmomenten kunnen zorgen voor spanning maar ook tijdens een toetsmoment kan er een nieuw schrik moment zijn als het besef komt dat je echt niet weet wat het antwoord op een vraag is of als je je realiseert dat je deze lesstof niet beheerst of misschien zelfs het verkeerd hoofdstuk heb geleerd.
Zo zijn er voor de meeste kinderen vele momenten per week of misschien zelfs per dag waarop er iets gebeurt wat niet is afgesproken, wat je niet verwacht of waar je niet op voorbereid bent.

Omgaan met druk

Een belangrijke leertaak voor kinderen en pubers is leren omgaan met druk. Het liefst willen we onze kinderen natuurlijk behoeden en beschermen voor tegenslagen, maar deze tegenslagen zijn wel nodig om te leren omgaan met tegenslag en moeilijke dingen die ons nu eenmaal overkomen. En hoe meer ervaring met moeilijkheden, hoe beter je leert om deze te weerstaan en er adequaat op te reageren. Dit leidt weer tot meer vertrouwen en zelfvertrouwen in je eigen kunnen. En dat zelfvertrouwen zorgt ervoor dat je minder hoeft te schrikken voor onbekende en onverwachte situaties zodat je met een helder hoofd moeilijkheden te lijf kunt gaan. Heb je meerdere keren ervaren dat je een antwoord hebt op onverwachte moeilijke vragen en situaties dan hoef je steeds minder te schrikken en kun je rustig blijven overzien en denken in oplossingen zonder in de vecht, vlucht of vriesmodus te hoeven gaan en daardoor belangrijke momenten te missen.

Wat kunnen we hiermee?

Wanneer we weten hoe we reageren op onverwachte stressmomenten, druk die plotseling voelbaar is of zelfs het gevoel van ervaren onrecht, dan kunnen we kinderen en pubers helpen om zich bewust te worden van hun reactie op dergelijke situaties.
En als je weet hoe je reageert in dit soort situatie, kun je ook leren dat voortaan anders te doen. Je kunt kiezen hoe je wilt omgaan met dit soort situaties. Als je weet hoe het voor je werkt en wat je triggers zijn, kun je leren meer rust in te bouwen waardoor je overlevingsmechanisme uit gaat en je voorste hersenen aan waardoor je meer gelegenheid hebt om te kunnen nadenken over een passende reactie.

En bedenk ook eens wat het voor leerkrachten kan betekenen als die wet dat veel reacties in de klas eigenlijk te wijten zijn aan dit soort schrikmomenten. Want waarom zou Jantje altijd zo brutaal schreeuwen als hij een vraag niet weet, waarom lijkt Jeroen zo faalangstig als hij de beurt krijgt en hoe zou het toch komen dat Lisan met grote schrikogen rondkijkt als anderen al klaar zijn met de toets en zij nog niet.

Voor Ik leer leren betekent dit dat de trainers kinderen en pubers kunnen helpen om te gaan met examens en toetsen en de stress die ze daarvoor zo vaak voelen.
Op die manier draagt Ik leer leren ook bij om meer succesvol te kunnen leren leren.

En het examen voor de trainers?

Ennn.. uiteraard vond er geen examen plaats op de congresdag zodat iedereen de luikjes maximaal open kon hebben om te kunnen genieten van nieuwe inzichten, leuke contacten en volop inspiratie opdoen. :-)

Wil je je ook aansluiten bij ons team van Ik leer leren trainers en werken met de exclusieve workshop toets en examenvoorbereiding van Ik leer leren. Meld je dan snel aan voor de train de trainer.
Ben je ouder en wil je dat je kind ondersteuning ontvangt voor toetsen en examens,  vind dan een trainer hier in uw buurt.

Wanneer je deze tekst, of gedeeltes daarvan, wilt gebruiken vraag dan even toestemming.
De link mag gedeeld worden op social media.

Lees alles over Ik leer leren
Lees ook: Het slagveld van Havo/Vwo-2
Lees ook: Hoogbegaafd en alles verloren?
Lees ook: Wat is er mis met falen?
Bekijk ook het filmpje: Fixed en growth mindset in beeld
Bekijk ook het filmpje: Weinig inspanning en veel resultaat en veel inspanning en weinig resultaat. Hoe werkt dat?