Wat is er mis met falen?

Zonder falen kom je geen stap verder. En toch lijkt het wel alsof faalangst de nieuwste hype wordt op het gebied van hulpvragen.
Nu we weer een zomer met veel sport hebben en de Olympische Spelen volop aan de gang zijn, zie ik een discussie langskomen over falen. Journalisten spreken veelvuldig over falen als iemand geen gouden medaille haalt. En ja, het is maar hoe je het bekijkt want een sporter komt om te winnen. En is dat geen medaille dan is het in ieder geval het eigen gestelde doel. En als dat niet lukt, heb je dus gefaald. Dat is de realiteit die niet anders zal worden.
Hoe erg is dat eigenlijk?

Fixed en growth mindset

Sinds we weet hebben van fixed en growth mindset waar Carol Dweck veel onderzoek naar heeft gedaan, mag falen niet echt meer lijkt het wel.
Falen wordt een item en vast denken is schadelijk voor kinderen want we moeten hen leren dat ze moeten oefenen. Maar zonder falen leer je niets. Oefenen gaat vooral over falen en fouten maken en het kind wat het beste kan leren omgaan met fouten en teleurstellingen zou uiteindelijk wel eens het verst kunnen komen. Als je denkt dat je de beste moet zijn, is dat een zware last die je helemaal vastzet en die uiteindelijk ook leidt tot het stoppen van oefenen. En dan kom je dus geen steek verder. Dat noemen we de fixed mindset. En de growth mindset gaat er juist over dat je je herpakt na fouten, teleurstellingen, bloobers en afgaan. Daar word je uiteindelijk een beter mens van doordat je leert relativeren en ook begrip krijgt voor anderen als die fouten maken.

Terug naar de sport

Onze dochter heeft jaren aan topsport gedaan. Op haar 17e woonde ze al op Papendal en combineerde ze haar sport met een rechtenstudie. De Olympische Spelen waren het doel, met mazzel die in Rio, maar Tokio in 2020 moest het worden. Alles gaf ze ervoor, eindeloos trainen en wedstrijden in binnen en buitenland. De successen waren fantastisch, maar vele malen vaker waren er de tegenvallende prestaties. Het falen om doelen te halen in trainingen en op het moment van een wedstrijd. Het smalle koppie, de teleurstelling in de ogen en het weten dat ze dan even bij zichzelf moest zijn en het zelf uit te houden om haar niet in de armen te sluiten en het te relativeren. Want verliezen is erg als je alles hebt gegeven.
En toch won steeds opnieuw de sport.
Tot het moment dat door verschillende omstandigheden het besef kwam dat de prijs erg hoog zou worden en dat het talent misschien net niet voldoende zou zijn voor het allerhoogste. Hoe zwaar is het als je leven even op zijn kop staat en nooit meer hetzelfde zal worden omdat je droom een droom zal blijven. Maar nooit, nooit heeft ze iemand anders of omstandigheden de schuld gegeven van haar falen. Het was gewoon zoals het was en soms is dat gewoon heel hard en kl#$%#..

Doelen stellen

Of het nu de sport is of leren op school of vrienden maken en weer verliezen, overal is de kans op falen levensgroot aanwezig.
Op het moment dat je een besluit neemt voor de toekomst, moet je in actie komen. Het mooiste is natuurlijk dat de doelen uit jezelf komen en dat je ze zelf mag vaststellen. Voor kinderen komen de doelen meestal van buiten. Er moet geleerd worden en vaak ook nog vakken die niet zo interessant zijn. Veel kinderen doen aan sport of muziek of hebben een andere hobby. Ook daarin zijn er doelen.
En doelen zijn er om gehaald te worden. Zolang de doelen van het kind samenvallen met de doelen van de omgeving is er niets aan de hand. Op het moment dat de doelen niet overeenkomen met de intrinsieke motivatie van het kind of dat ze te hoog zijn voor de capaciteiten van het kind komen er problemen. Dan wordt het spannend want hoe gaan de volwassenen de kinderen daarin begeleiden.

• Wordt het dwang?
• Wordt het vermijden?
• Wordt het slachtofferschap?
• Of wordt het een nuchtere aanpak gericht op de toekomst waarin de volwassenen zich realiseren dat het kind erbij gediend is te leren omgaan met externe doelen en leren omgaan met teleurstellingen?

Deze vragen vereisen van ouders en andere opvoeders visie op opgroeien en opvoeden:

• Waar is het kind bij gebaat voor de toekomst
• Welke talenten heeft het kind en zijn deze in overeenstemming met de gestelde doelen
• Welke verwachtingen zijn er van de ouders met betrekking tot hun  kinderen. Mogen ze hun eigen levensplan volgen of moeten ze niet gehaalde doelen en wensen van ouders goedmaken
• Welke ongeschreven regels moet het kind leren om te kunnen functioneren als een integere en gewetensvolle volwassene later
• Wat betekent toegeven, dwang of anderen de schuld geven voor het leren nemen van consequenties van eigen handelen

Het klinkt dus zo simpel. Stel een doel en ga. Maar ieder doel heeft het in zich om gehaald of niet gehaald te worden. En vooral het niet halen is vele malen interessanter en leerzamer dan het wel halen. Want succes is niets anders dan een bewijs van competentie op dat moment in die omstandigheden.

En dan falen

Falen is dus misschien het niet halen van doelen en het mislukken in een missie. Niets meer en niets minder.
Jammerrrrr, het zij zo en volgende keer beter zijn gezonde manieren om met falen om te gaan. Ook het verwerken van de pijn die samen gaat met het falen is gezond.
Wat er echter vaak gebeurt is dat er een schuldgevoel insluipt. En dat heeft toch vaak te maken met eisen en verwachtingen van anderen waar je niet aan kunt voldoen. En dan gebeurt er iets met je zelfgevoel en zelfvertrouwen.
De angst om te falen heeft mogelijk meer te maken met het schuldgevoel wat kan ontstaan dan het falen zelf.
En dat maakt faalangst, wat tegenwoordig zo’n vaak voorkomende hulpvraag is, wel interessant. Want hoe kan het dat er op fouten maken en falen zo’n groot taboe rust? Uiteindelijk is dat tegennatuurlijk voor kinderen omdat die (als ze gezond en wel zijn) van nature een ontwikkelingsdrang hebben.
Zou het niet meer aan onze prestatiemaatschappij liggen dat falen zo’n item wordt en dat er dan discussies ontstaan over het woordje falen in de sport?
Wat mij betreft noemen we het beestje gewoon bij de naam. Je hebt verloren als je je doelen niet hebt gehaald en dat doet pijn.
En dat mag, sterker nog, dat is een heel goed leermoment. Want van dingen zelf doen en proberen wordt uiteindelijk je zelfvertrouwen groter !
Laten we kinderen leren om zich te herpakken na een teleurstelling en na falen en we zullen versteld staan over de mogelijkheden en de groei die dat geeft.
Topsporters zijn mensen die weten hoe ze hun doelen moeten halen en ik zie aan mijn dochter wat een fantastisch mens ze is geworden door topsport en alles aan investeren en falen wat daarbij hoort.
Laten we dus kinderen vooral stimuleren om lekker te falen en leren erom te lachen en weer verder te gaan.
Falen mag?
Nee ! falen moet! En als we dat eenmaal geloven is het onzinnig om angst voor falen te hebben. Die kan dan gelijk worden losgelaten… ;-)

Bekijk ook: Help kinderen bij faalangst
Bekijk ook het filmpje over geruststellen van angstige kinderen
Lees ook: Weerbaar opvoeden: Hoe doe je dat?
Lees ook: Het slagveld van Havo en Vwo-2
Lees ook: Leren omgaan met boosheid en angst

Wanneer je deze tekst, of gedeeltes daarvan, wilt gebruiken vraag dan even toestemming.
De link mag gedeeld worden op social media.